مادها

مادهاقومی آریایینژاد بودند که در آغاز قرن هفتمتا پایان قرن هشتم پیش از میلاددولت مادرا تاسیس نمودند.

آنهاسرزمین ماد را به دو قسمت تقسیم کردند:
نخست ماد بزرگ که مشتمل بر نواحیمرکزی و غربی ایران تا حدودکردستانوکوههای زاگرسمی گشت و به آن گاهیمادراگیاناکه ری و اطراف آن را در بر داشت نیز اطلاق می کردند.

دوم مادکوچک که شاملآذربایجانمی گشت. نام قوم ماد و کشور ایشان مکرر درکتیبههایآشوریآمده است.
حاکمان ایشان در اوایلکار دست نشانده ی دولت بزرگ آشور بودند و به پادشاهان آنباجمی دادند.

دولت ماد شکل می گیرد

بنیانگذار دولت ماد امیری به نامدیااکواست.
وی در آغاز مردی دهقان بودو چون رفتار و کرداری نیک داشت و به عدالت در میان مردمان رفتار می کرد ، مردم اورا به پادشاهی برگذیدند. ویهمدانرا به پایتختی خود اختیار کرد و در آنبر روی تپه ی هفت قلعه ی تو در تو ساخت و هر یک را به رنگ مخصوصی در آورد.
ناماین شهر در کتیبه های آشوری آمادانهآمده و چون آشوریها مادها را آمادا میخواندند لفظ آنه در آخر این کلمه ، پسوند مکان است و بنا بر این یکی از نظرات براین است که همدان به معنی جایگاه و محل مادها می باشد. همدان را به زبان پارسیهخامنشی ( هگمتانه ) می گفتند.

دیااکوپنجاه سال بر قوم خود حکومت کرد ودر این مدت به متحد ساختن طوایف پراکنده ی مادیپرداخت ملی چمن آشوری ها بر ایران تسلط داشتند از اتحاد اقوام ایرانی نا را ضیبودند ، دیا اکو را از حکومت برداشته و او را به شام تبعید کردند.

بعد از اوپسرشفرورتیشبر تخت پادشاهی نشست. در صدد اتحاد با دولتاورارتوبرضد آشور افتاد ولی در نبرد مقابل سپاه جنگ آزموده ی آن دولت تاب مقاومت نیاورد وشکست خورده در میدان نبرد کشته شد.

دولت ماد در اوج قدرت

هووخشترهبزرگترین پادشاه ماد است. ازشکست پدرش در برابر آشور درس عبرت گرفت و دانست که باید به فکر آماده کردن ارتشیمنظم باشد.


پس از تشکیل سواره نظامی نیرومند بر آن شد که کشور ماد را ازتسلط آشوریان برهاند. از این رو به آشور تاخت و پایتخت آن کشور را کهنینوانامیده می شد و در نزدیکی کشورموصل امروزی بود محاصرهکرد. نزدیک بود که شهر سقوط کند که ناگهان خبر رسید که آریاهای نیمه وحشی سکایی ازدربند هایقفقازگذشته و به آذربایجان تاخته اند. هووخشتره محاصره ی نینوا را رها کرده و به جلوی آنها شتافت.

ريتون طلايي به شكل سر بز - هگمتانه

در شمال دریاچهاورمیه نبرد سختی با آنان کرد ولی شکست خورد.
سپس سکها آذربایجان و آسیای صغیررا تا دریای مدیترانه در زیر سمستورانخود درنوردیدند و در همه جا به غارتوکشتار پرداختند. سکاها مدت بیست و هشت سال در کشور ماد تسلط داشتند تا اینکههووخشتره ،مادیسسردار ایشان را با گروهی از سرداران آنان به مهمانی دعوتکرد و در حال مستی همه ایشان را کشت و لشکر آنان را از ایران براند. این سکها همانآریاهای نیمه وحشی شمال بودند که در داستانهای ملی تورانی خوانده شدهاند.

تسخیر نینوا: هووخشتره پس از راندن سکها با کمکنبوپولاسسارفرمانروایبابل، که از طرف غرب آشور را مورد حملهقرار داده بود ، ازطرف مشرق به کشور آشور حمله آورد و نینوا را محاصره کرد.
ساراکوسپادشاه آشور چون دید در مقابل حمله ی ماد ها تاب مقاومت ندارد ،خود و خانواده اش را بسوخت و این شهر نامی که یکی از شهر های بزرگ دنیای قدیم بوددر سال 612 ق.م به دست ایرانیان مادی سقوط کرد و دولت نیرومند و ستمگر آشور از رویزمین بر افتاد.

زبان مادها

از پادشاهان ماد تا کنون هیچ گونه نوشته و کتیبه ای بدستنیامده است ولی آنچه محقق است آن است که زبان مادی که زبان شمال ایران بوده است بازبان ایرانیان دوره ی بعد که پارسی باستان یا زبان جنوب ایران باشد ، تفاوت فاحشینداشته است. هرگاه زبان مادها که بخش بزرگی از ایران را تا حدودخراسانرادر دست داشته اند با زبان پارسی هخامنشی تفاوتی کلی می داشت ، هر آینهداریوشو دیگر پادشاهانهخامنشیدر کتیبه های خود که آنها را به سهزبان پارسی باستان و آشوری و عیلامی نوشته اند زبان مادی را هم می افزودند تا بخشبزرگی از کشور ایران از فهم آن نوشته ها بی خبر و محروم نمانند. تنها اختلافی که درمیان زبان مادی و پارسی بوده اختلاف لهجه است