دلایل لشکرکشی شاهنشاهی ایران به یونان
خَشایارشا از پادشاهان هخامنشی است. پدرش داریوش بزرگ و مادرش آتوسا دختر کوروش بزرگ بود. داریوش بزرگ پسران بسیاری داشت که بزرگترین آن‌ها آرتابرزن بود که از دختر گئوبروو، همسر نخست داریوش بود، ولی خشایارشا را که بزرگترین فرزند آتوسا دختر کورش بود به جانشینی برگزید.
نام خشایارشا از دو جزء خشای (شاه) و آرشا (مرد) تشکیل شده و به معنی «شاه مردان» است. خشایارشا در سن ۳۶ سالگی به پادشاهی رسید و در آغاز سلطنت شورشی را که در مصر برپا شده بود فرونشاند و بعد به بابل رفت و شورش‌های آنجا را نیز سرکوب کرد. در این جنگ قسمت اعظم بابل ویران گشت.
خشایارشا در صدد استفاده از اختلافات داخلی یونانیان نبود و نمی‌خواست به این کشور حمله کند. اما اطرافیان وی از جمله مردونیه داماد داریوش، شکست در نبرد ماراتن (۴۹۰ ق. م.) را مایه سرشکستگی ایران می‌دانست و خشایارشا را به انتقام فرامی‌خواند. یونانیان مقیم دربار ایران نیز که از حکومت این کشور ناراضی بودند از خشایارشا درخواست می‌کردند که به یونان یورش برد. در آن زمان در یونان حکومت‌های مستقلی با عنوان «دولت شهر» بر هر یک از سرزمین‌های این کشور حکمرانی می‌کرد و حکومت واحدی وجود نداشت.
قبل از حمله و تدارکات جنگ
سرانجام خشایارشا به قصد حمله به یونان به کاپادوکیه واقع در آسیای صغیر رفت و این شهر را مرکز ستاد فرماندهی خود قرار داد.
چنان که هرودوت می‌گوید، تدارکات این جنگ در مدت سه سال دیده شد و سپاهی بزرگ، متشکل از ۴۶ گونه نژاد و قوم مختلف تشکیل شد و در بهار سال ۴۸۰ قبل از میلاد به سوی یونان حرکت کرد. عربها، هندیها، پارسها، مادها، سکاها، فنیقیها، مصریها و حتی ساکنان جزایر خلیج فارس نیز در این لشکرکشی حضور داشتند.
مورخان یونانی از جمله هرودوت، تعداد افراد لشکر ایران که شامل جنگ‌جویان، ملوانان، کنیزها، آشپزها و... می‌شد را بیش از ۱ میلیون و گاه تا ۵ میلیون نفر نیز ذکر کرده‌اند. اما بنا به نوشته سایر مورخان، تعداد افراد سپاه ایران بین ۸۰۰۰۰ هزار تا ۱۰۰۰۰۰ هزار بوده که به عقیدهٔ برخی احتمال دارد که ۳۵۰ هزار نفر بوده باشند. زیرا با وسایل دنیای آن زمان، امکان تدارک آذوقهٔ سپاه بیشتر ۵۰۰ هزار نفر ممکن نبود.
همچنین ۱،۲۰۰ کشتی جنگی و ۳،۰۰۰ کشتی حمل و نقل از سمت دریا سپاه پیادهٔ ایران را پشتیبانی می‌کردند. این کشتی‌ها را مصریها، فینیقی‌ها و اهالی جزیرهٔ قبرس و مستعمرات یونانی در آسیای صغیر آماده کرده بودند.
نبرد بزرگ ترموپیل و تصرف آتن
حرکت سپاه ایران به سمت یونان
سپاهیان ایران از تنگهٔ داردانل که در آن زمان به هِلس‌پونت معروف بود، از روی پلی که به دستور شاه از کشتی‌ها ساخته شد در مدت هفت شبانه‌روز به طرف اروپا گذشت. پیاده‌نظام به چند لشکر و سواره‌نظام به سه قسمت تقسیم شده بود. فرماندهان اردوها همگی پارسی بودند و خود شاه با تمام اعضای خانوادهٔ هخامنشی همراه سپاه حرکت می‌کرد.[۱]
هر اردو به قسمت‌های کوچک‌تر تقسیم شده بود و برای هر قسمت رئیسی انتخاب شد. تاریخ نویسان حرکت یک همچنین سپاهی را از آسیای صغیر به یونان مستلزم داشتن تشکیلات منظم و محکمی می‌دانستند و گرنه پیمودن این راه دور ممکن نبود.
در طول راه علاوه بر پل‌هایی که در چند جا ساخته بودند در سمت کوه اَتُس (Athos) کانالی حفر شد تا مانند لشکرکشی اول ایران به یونان، کشتی‌های ایرانی دچار توفان نگردند. (در سال ۱۸۳۹ میلادی در این کانال ۳۰۰ دَریک یافت شد.)
لشکر ایران از راه خشکی پیش می‌آمد و تمام طایفه‌ها و مردمی که در سر راه سپاه واقع شده بودند آب و خاک تقدیم می‌کردند.
وضعیت یونان قبل از رسیدن سپاه ایران
در همین حال که سپاه ایران در راه یونان بود، بیشتر شهرهای یونان جنگ با ایران را امری بی‌نتیجه می‌دانستند و هرکدام نظر خاصی داشتند و هیچ اتحاد و اتفاق‌نظری در آن‌ها دیده نمی‌شد. چنان که در خود آتنی‌ها هم تردید داشتند. در همین اوضاع، تِمیستوکل (Themistocle) که اهل آتن بود مردم را به جنگ و تهیهٔ لوازم آن تحریک کرد و موفق هم شد. آتنی‌ها آمدهٔ جنگ شدند و سفیرهایی به شهرهای دیگر یونان فرستادند تا بین خودشان اتحادی شکل بگیرد. در نتیجه، ۳۱ شهر متحد شدند که اسپارتها اولین آن‌ها بودند. سپاه یونان متشکل از ۷،۰۰۰ نفر (شامل ۳۰۰ سپارتی) بود که به سمت تنگه ترموپیل رفتند و آن را گرفتند. فرماندهی سپاه یونان به عهدهٔ لئونیداس و فرماندهی نیروی دریایی متشکل از ۲۷۱ کشتی بر عهدهٔ اوری‌بیاد (Euribyades) بود که هر دویشان از پادشاهان اسپارت بودند.
شرح تنگهٔ ترموپیل
تنگه ترموپیل بین کوه بلند و دریا (باتلاق‌ها) واقع بود و عرض آن به قدری بود که تنها یک عرابه می‌توانست از آن بگذرد.
شرح نبرد
جنگ به مدت سه روز به طول انجامید. سوارهای مادی و تیراندازان کیس‌سی که زبان‌زد خاص و عام بودند مهارت‌های خود را نشان دادند اما بدلیل آن که صحنهٔ جنگ بین کوه و دریا واقع بود، سواره‌نظام ایران که در تمام جنگ‌های ایران حرف اول را می‌زدنند نتوانستند کاری از پیش ببرند و تلاش‌های تیراندازان ماهر سپاه ایران نیز بی‌فایده بود زیرا سپاهیان یونان به هومپلیت (به معنای: سنگین اسلحه) مرسوم بودند و تیرها را دفع می‌کردند.
سرانجام چون فرماندهان سپاه ایران متوجه شدند که عبور از تنگه مستلزم دادن تلفات زیاد است، به راهنمایی یک نفر یونانی، تعدادی از سربازان را از کوه‌راهی حرکت دادند و از پشت سر یونانی‌ها درآمدند. به محض آن که سپاه ۷،۰۰۰ نفری یونان از این موضوع مطلع شد، فرار کردند و فقط تعداد ۱،۰۰۰ نفر (شامل تمام ۳۰۰ اسپارتی) به رهبری لئونیداس در تنگهٔ ترموپیل ماندند تا عقب‌نشینی سپاهیان فرار کرده را تأمین کنند. سپاه ایران که از بیراهه در کوهستان حرکت می‌کرد از پشت سپاه ۱،۰۰۰ نفری یونان درآمد و تمام آن‌ها را با سردارشان، لئونیداس بکشتند.
هایدرانوس
هایدرانوس فرمانده گارد جاویدان در این نبرد نقش بسیاری داشته‌است. همچنین در ملاقاتش با لئونیداس به او گفته بود:
تیرهای ما جلوی نور خورشید را می‌گیرند
لئونیداس هم در جواب گفت:
ما هم در سایه می‌جنگیم.
منابع
- تاریخ ده هزار ساله ایران نوشته عبدالعظیم رضایی
- کوروش بزرگ اثر ژرار اسرائل ترجمه مرتضی ثاقب
- از کوروش تا پهلوی اثر دکتر حکیم اللهی
خوش آمدید
جنگ حران