طاق سنگی شیرین و فرهاد

به گزارش مهر در ايلام، شهرستان ايوان غرب در موقعيت جغرافيايي 46.19 طول شرقي و 35.59 عرض شمالي در غرب كشور و در شمال غربي استان ايلام واقع شده كه متوسط ارتفاع آن از سطح دريا هزار و 170 متر است.

اين منطقه از شمال به گيلان غرب كرمانشاه، از جنوب به بخش چوار، از شرق به شيروان چرداول واز غرب به كشور عراق منتهي ومحدود مي‌شود.اين شهرستان داراي دو بخش مركزي و زرنه است.

بخشي از حوزه استحفاظي اين شهرستان در دشتي واقع شده و از هر طرف محصور در ارتفاعات بوده كه طول تقريبي اين دشت 36 كيلومتر و عرض آن بين سه تا شش كيلومتر است.

باتوجه به كوهستاني بودن منطقه، آب وهواي آن معتدل و هرساله بارندگي قابل ملاحظه‌اي به همراه دارد.

همانطور كه عنوان شد ايوان محصور در ارتفاعات بوده كه مهم‌ترين آنها شامل كوه مانشت در شرق، كوه بانكول در شمال، كوه شيره زول در جنوب وكوه كاتوره در جنوب شرقي است.

رودخانه كنگير(Cangir) تنها رودخانه دائم و پر آب منطقه بوده كه از چشمه سراب بازان سرچشمه گرفته و پس از گذشتن از دشت ايوان به طرف سومار جريان داشته و پس از آن وارد خاك عراق مي‌شود.

بدليل موقعيت ويژه و اهميت اين رودخانه در دشت ايوان بيشتر استقرارهاي تاريخي در اين دشت در حاشيه آن بوجود آمده اند بصورتي كه در حال حاضر نيز شهر ايوان و مراكز بخش و اكثر روستاها در اين مسير قرار گرفته‌اند. خانم فريا استارك در هنگام ورودش به ايوان در توصيف اين رودخانه در سفرنامه خود آورده است ... رودخانه كنگير از زير انبوهي از ني‌هاي بلند شده بوده، كه بلندي ني‌ها از مرد اسب سواري كه كنارشان قرار مي‌گرفت بيشتر بود...

از مهم‌ترين آثار تاريخي و جلب توجه گردشگران استان ايلام طاق سنگي شيرين و فرهاد واقع در شهرستان است چراكه نمادي از فراهم كردن آسايش عاشق براي معشوق است.

وجه تسميه و اطلاق نام طاق شيرين و فرهاد

محل وقوع اثر، مكاني است كه در گويشهاي محلي نيز به همين نام خوانده مي‌شود. بدين معني كه نام و نماد طاق معرف منطقه بوده، به صورتي كه محل بنام طاق شيرين و فرهاد يا طاق شيرين و فرهاد كوشك خوانده مي‌شود.

طبق روايات كه به صورت سينه به سينه نزد مردم محل نقل مي‌شود بناي طاق در موقع گذر شيرين و فرهاد از اين منطقه جهت استراحت بنا شد و نقل است كه فرهاد در كمتر از يك نيم روز به جهت آسايش شيرين مبادرت به ساخت بناي مذكور مي‌كند. به همين دليل اكثر مردم محل بخصوص ريش سفيدان اين بنا را با نام طاق شيرين مي‌خوانند.

وضعيت زيست محيطي منطقه و مالكيت بنا

اين بنا در پاي دامنه شرقي ارتفاعات صخره‌اي از نوع سنگهاي لاشه‌اي قرار گرفت كه به علت قرارگيري در مسير فرسايش صخره‌هاي متلاشي شده، مدام در معرض مدفون شدن قرار داشته است.

اين اثر تاريخي در محدوده منابع طبيعي و در منطقه گرمسيري ايوان قرار داشته كه هنوز هم عشاير كوچ رو از آن به عنوان منطقه قشلاقي استفاده مي‌كنند.

نوع پوشش گياهي منطقه مرتع و نوع بافت خاك مكان و زمين پيرامون آن، شني سنگلاخي است.

مالكيت بنا دولتي و در پلاك 28 اصلي منابع طبيعي قرار گرفته است. نزديكترين محل سكونت به آن ــ جدا از منطقه نظامي ارتش در بخش شرقي تنگه ــ روستاهاي ويله و چهل زرعي در 5 و 7 كيلومتري در شمال شرقي آن و در ابتداي تنگه كوشك است.

مشخصات بناي طاق شيرين و فرهاد

همانگونه كه قبلا ذكر شد اين بناي تاريخي كه با نام طاق شيرين و فرهاد خوانده مي‌شود از نوع طاقهاي سنگي است و رو به جنوب شرقي بر پاي دامنه كوه قرار گرفته كه به علت قرارگيري در مسير فرسايش صخره‌هاي متلاشي شده در زير تلنباري از خاك و شن مدفون شده بود كه در اولين فصل مرمت بنا در 1379 طي برنامه‌اي پژوهشي و مرمتي از زير خاك بيرون آورده شد.

اساس اين بنا را طاقي سنگي با پلاني مربع شامل شده كه اطلاق نام طاق به اين بنا، عبارت از يك اتاقك نيمه زير زميني است كه به طول 320 سانتي متر و عرض 290 سانتي متر و ارتفاع 220 سانتي متر از كف طاق ساخته شده است.

مصالح ساخت اين بنا را تماما سنگهاي حجيم تراش خورده تشكيل داده كه به صورت خشكه چين و بدون ملاط و به صورت رج رج بر روي هم قرار داده‌اند. برش دادن تپه نيز بخاطر وضعيت ساخت بنا و عدم ريزش آن بوده است.

بناي طاق در فضاي داخلي كاملا يكنواخت، ساده و بدون هرگونه تزئيني بوده است. در سطح داخلي بنا در حال حاضر كفي موجود نيست فقط در بخش نعل درگاهي پوششي از سنگهاي تخت لاشه‌اي از جنس صخره‌هاي بالادست بنا پوشيده شده است.

آنچه كه در اين بنا قابل توجه بوده و عظمت آن را دوچندان مي‌كند و شيوه معماري آن را منحصر به فرد كرده است، تغيير حالت پشت بام طاق از هلالي به حالت مسطح و يكنواخت بوده كه اين مهم معماري بنا را خيره كننده كرده است.

پشت بام پلكاني بنا قبل از خاكبرداري آن، در زير لايه‌هايي از خاك و شن كاملاً مدفون بود كه پس از خاكبرداري و پاكسازي اين قسمت، بخش ناچيز ولي در عين حال با اهميت شامل سه قطعه سنگ در دو رديف ( سنگهاي رج ائل ودوم پشت بام) بدست آمد كه با الگو گرفتن از اين قسمت باقيمانده و بررسي دقيق سنگهاي جمع آوري شده در حين خاكبرداري، ديگربخشهاي پشت بام باز خواني و احياء شدند.

منطقه ايوان به جهت شرايط بهينه زيست محيطي، كوهستاني بودن منطقه و مراتع بسيار و سهولت در دسترسي به دشت و كوهستان و وجود رودخانه‌هاي بسيار در جاي جاي آن بخصوص رودخانه عظيم و پر آب كنگير جاري در دشت ايوان در طول دوران تاريخي استقرارهاي موقت و دائم بسياري را در خود جاي داده است. بناي طاق شيرين و فرهاد نيز يكي از اين بناهاي منحصر به فرد بوده كه در منطقه كوهستاني ايوان به جهت موقعيت استراتژيك منطقه احداث گرديده است. اين بنا در نوع خود بي نظير بوده و تفاوت در نوع ساخت آن نسبت به ديگر بناهاي مشابه قابل توجه مي‌باشد.

با توجه به شيوه معماري و نوع ساخت بنا و قابل مقايسه بودن با بناهاي سنگي همگون مطالعه شده بخصوص در غرب كشور كه در مسير راهها و گذرگاههاي باستاني ساخته شده اند (پاطاق كرمانشاه و...) قرارگرفتن بنا در تنگه كوشك يكي ازراههاي فرعي وميانبر باستاني كه با كشورعراق در ارتباط بوده و سهولت دراياب وذهاب ووجود دوپل تاريخي در مسير ياد شده، مي‌توان به استناد به اين مدارك نتيجه گرفت كه بناي مذكور در دوران تاريخي بعنوان يك بناي بين راهي با كاربري خاص ساخته شده است كه با انجام مطالعات تكميلي در آن، مي‌توان به جايگاه بنا و نحوه ارتباط راههاي اصلي و فرعي در اين دوران، دست يافت.